Η ελονοσία ανήκει στην ομάδα των λοιμωδών παρασιτικών νοσημάτων, προκαλείται από το πλασμώδιο και μεταδίδεται με τα θηλυκά ανωφελή κουνούπια. Αποτελεί θεραπεύσιμο νόσημα εφόσον διαγνωστεί εγκαίρως αλλά παρ' όλα αυτά μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές ή ακόμη και το θάνατο. Αν και βεβιασμένα θεωρήθηκε νόσημα του παρελθόντος, εντούτοις απειλεί ακόμη και ανεπτυγμένες χώρες παγκοσμίως λόγω της αυξανόμενης μετακίνησης πληθυσμών.
Το όνομα
Ελονοσία: έλος + νόσος
Malaria: mala + aria : «κακός αέρας»
Η ονομασία του συγκεκριμένου νοσήματος αποδίδεται στην πεποίθηση που υπήρχε παλαιότερα πως η ελονοσία οφειλόταν στο σύννεφο δηλητηριωδών υδρατμών που συγκεντρωνόταν πάνω από τα έλη και τους βάλτους και το οποίο μεταφερόταν κάνοντας τους ανθρώπους να νοσούν. Ουσιαστικά, οι συγκεκριμένες τοποθεσίες αποτελούν τα μέρη αναπαραγωγής και ανάπτυξης των υπεύθυνων για τη μετάδοση κουνουπιών.[1]
Η νόσος
Η ελονοσία είναι ένα λοιμώδες νόσημα που οφείλεται στο παράσιτο της ελονοσίας (πλασμώδιο) και μεταδίδεται μέσω των θηλυκών κουνουπιών του γένους των ανωφελών.[1, 2, 3, 4]
Τρόποι μετάδοσης της νόσου
Κύριος τρόπος μετάδοσης: τσίμπημα από ένα μολυσμένο θηλυκό κουνούπι του γένους των ανωφελών το οποίο προηγουμένως είχε τσιμπήσει ένα μολυσμένο με ελονοσία άτομο.[2, 4]
Λιγότερο συχνοί τρόποι μετάδοσης: μετάγγιση μολυσμένου αίματος - μεταμόσχευση - μολυσμένες βελόνες - από τη μητέρα στο έμβρυο στη διάρκεια της εγκυμοσύνης [2, 4]
- ΔΕ ΜΕΤΑΔΙΔΕΤΑΙ ΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΕ ΑΝΘΡΩΠΟ - ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Η ΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΥΝΟΥΠΙΟΥ
Μετάδοση & κύκλος ζωής του παρασίτου στον άνθρωπο και στο κουνούπι
Τα κουνούπια χαρακτηρίζονται ως «χορτοφάγα» καθώς προτιμούν να τρέφονται με νέκταρ και χυμούς από φρούτα. Κατά τη διάρκεια της κυοφορίας όμως, αναζητούν να τραφούν με ανθρώπινο αίμα καθώς θέλουν να χρησιμοποιήσουν τα θρεπτικά του συστατικά για την ανάπτυξη των αυγών τους. Όταν ένα μολυσμένο κουνούπι τσιμπήσει ένα υγιές άτομο, τα παράσιτα περνούν στην κυκλοφορία του αίματος του ατόμου με τη μορφή σποροζωιτών οι οποίοι φτάνουν μέσα σε λίγα λεπτά στο ήπαρ και εισέρχονται στα κύτταρά του.
Εκεί αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται, δημιουργώντας τους λεγόμενους σχιστοζωίτες από τους οποίους προκύπτουν οι μεροζωίτες που στη συνέχεια απελευθερώνονται στην κυκλοφορία. Οι μεροζωίτες προσβάλλουν στη συνέχεια τα ερυθρά αιμοσφαίρια? εκεί αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται και τελικά προκαλούν ρήξη των ερυθροκυττάρων που έχει σαν αποτέλεσμα τη μαζική καταστροφή ερυθροκυττάρων, την απελευθέρωση στην κυκλοφορία χιλιάδων μεροζωιτών και τελικά την εμφάνιση συμπτωμάτων της νόσου.
Μερικά από τα μολυσμένα ερυθροκύτταρα όμως, ακολουθούν ένα άλλο μονοπάτι εξελισσόμενα στα λεγόμενα γαμετοκύτταρα τα οποία παραμένουν στο ανθρώπινο αίμα για κάποιες μέρες και μπορούν να αναρροφηθούν από ένα άλλο κουνούπι σε ένα επόμενο τσίμπημα και να το μολύνουν. Τα γαμετοκύτταρα, μέσα στον οργανισμό του κουνουπιού, αναπτύσσονται σχηματίζοντας σποροζωίτες κι έτσι ολοκληρώνεται ένας κύκλος ζωής του παρασίτου ενώ ένας επόμενος θα ξεκινήσει όταν αυτό το μολυσμένο κουνούπι θα θελήσει να τσιμπήσει έναν άλλο άνθρωπο στον οποίο και θα μεταφέρει το παράσιτο.[1, 2, 3, 4]
Συμπτώματα
Η ελονοσία είναι μια νόσος που χαρακτηρίζεται από την παρουσία πυρετού που εναλλάσσεται με φάσεις εφίδρωσης και ρίγους.[1, 2, 4] Συνηθίζει να μιμείται πλειάδα άλλων συνήθων νοσημάτων και παρουσιάζει μεγάλο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων, πράγμα που την κάνει ακόμη πιο δύσκολη στη διάγνωση. • Πυρετός • Ρίγος • Πονοκέφαλος • Βήχας & πόνος στο στήθος • Πόνος στους μύες και τα κόκκαλα • Ζάλη • Αδυναμία • Ναυτία, έμετοι, διάρροιες [2, 4, 3]
Αυτά είναι τα συνήθη συμπτώματα (συμπτώματα ομοιάζοντα με γρίπη) στην περίπτωση που κάποιος νοσεί χωρίς να παρουσιάζει σοβαρές εκδηλώσεις και επιπλοκές της νόσου. Στην περίπτωση της σοβαρής νόσησης από ελονοσία, ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει: • Εξάντληση • Πολύ υψηλό πυρετό • Αφυδάτωση • Πολύ χαμηλή πίεση που δεν επανέρχεται παρά τις ιατρικές παρεμβάσεις • Διαταραχές ηλεκτρολυτών (νατρίου, καλίου κλπ) • Χαμηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα και σοβαρή υπογλυκαιμία • Σοβαρή αναιμία • Αυτόματες αιμορραγίες (χωρίς αίτιο τραυματισμού) • Σκούρο χρώμα στα ούρα • Κίτρινη χροιά του δέρματος (ίκτερος) • Αίσθημα βάρους στην άνω περιοχή της κοιλιάς (λόγω αύξησης του μεγέθους του ήπατος και του σπλήνα) • Σπασμοί σε όλο το σώμα • Μειωμένη απόκριση και επαφή με το περιβάλλον, κώμα • Δυσκολία στην αναπνοή • Πνευμονικό οίδημα • Έντονος πόνος στην κοιλιά που θυμίζει πόνο σκωληκοειδίτιδας, χολοκυστίτιδας κλπ [2, 4, 3]
Επιπλοκές της σοβαρής μορφής ελονοσίας: Οφείλονται κυρίως σε ένα από τα 5 στελέχη πλασμωδίου ελονοσίας που προσβάλλουν τον άνθρωπο, το plasmodium falciparum.
Σοβαρή αναιμία: Χαρακτηρίζεται από αιματοκρίτη μικρότερο του 15% (φυσιολογικά επίπεδα: 35- 45%) και αιμοσφαιρίνη κάτω του 5 (με φυσιολογικές τιμές: 12-16 g/ dl). Ο ασθενής εμφανίζει εξάντληση, αδυναμία έγερσης από την κλίνη, αναπνευστική δυσκολία μέχρι και καρδιακή ανακοπή.[2, 4, 3]
Εγκεφαλική ελονοσία: Σε αυτή την περίπτωση, τα παράσιτα αποφράσσουν αγγεία του εγκεφάλου κι έτσι ο τελευταίος δεν αιματώνεται επαρκώς. Η ιδιαίτερη αυτή μορφή αυτή της νόσου, εκδηλώνεται με αλλαγές στη συμπεριφορά μέχρι και εμφάνιση ψύχωσης και μανίας, με σπασμούς ή και με κώμα.[3]
Ευαίσθητες ομάδες το πληθυσμού
Γυναίκες στη διάρκεια εγκυμοσύνης: Οι εγκυμονούσες γυναίκες παρουσιάζουν τριπλάσια πιθανότητα να νοσήσουν από σοβαρή μορφή της νόσου σε σχέση με τις μη κυοφορούσες. Εάν νοσήσουν, κινδυνεύουν τόσο οι ίδιες όσο και το έμβρυο. Δυσάρεστα πιθανά επακόλουθα είναι: αποβολή του εμβρύου, λοίμωξη του εμβρύου, πρόωρος τοκετός, λιποβαρές νεογνό, θάνατος της μητέρας, θάνατος του εμβρύου, θάνατος του νεογνού[2, 4]
Μικρά παιδιά: Το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων από ελονοσία παγκοσμίως αφορά παιδιά. Τα μικρά παιδιά εμφανίζουν λιγότερο τυπικά για τη νόσο συμπτώματα σε σχέση με τα μεγαλύτερα. Όσον αφορά τις σοβαρές μορφές και τις επιπλοκές, τα μικρά παιδιά εμφανίζουν πολύ συχνά σοβαρή αναιμία και εγκεφαλική ελονοσία με διαταραχές συμπεριφοράς και με νευρολογικές εκδηλώσεις που μπορούν να αφήσουν και κατάλοιπα.[3]
Άνθρωποι της τρίτης ηλικίας: Αν και είναι μια ομάδα πληθυσμού που δεν έχει μελετηθεί αρκετά όσον αφορά το συγκεκριμένο νόσημα, η κατάστασή τους παρουσιάζεται εξ ορισμού επιβαρυμένη λόγω άλλων νοσημάτων που συνήθως συνοδεύουν τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα (π.χ. καρδιαγγειακά νοσήματα, νεφρική ανεπάρκεια).
Φυσική προστασία
Υπάρχουν κάποιες κληρονομικές αιματολογικές διαταραχές που φαίνεται πως παίζουν κάποιο προστατευτικό ρόλο ενάντια στην ελονοσία. Έλλειψη G6PD (τα άτομα που την έχουν γνωρίζουν ότι δε θα πρέπει να λαμβάνουν ασπιρίνη, να έρχονται σε επαφή με ναφθαλίνη και να τρέφονται με κουκιά). Μεσογειακή αναιμία. Φορεία δρεπανοκυτταρικής αναιμίας [4]
Αναφορές:
[1] David Warrell, Herbert Gilles, 2002, Essential Malariology 4th edition, Boston: Oxford University Press.
[2] Iστοσελίδα για την ελονοσία MalariaSite, www.malariasite.com
[3] Iστοσελίδα του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), www.cdc.gov
[4] Iστοσελίδα του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), www.keelpno.gr
Πηγές: Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ), www.keelpno.gr και http://www.malwest.gr/
(Η διαδικτυακή πύλη MALWEST δημιουργήθηκε στα πλαίσια του «Ειδικού προγράμματος ελέγχου για τον ιό του Δυτικού Νείλου και την ελονοσία, ενίσχυση της επιτήρησης στην ελληνική επικράτεια» μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού" του ΕΣΠΑ 2007- 2013, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει και να αποτελέσει πηγή πληροφοριών, τόσο για το κοινό όσο και για τους επαγγελματίες υγείας, γύρω από τα νοσήματα της ελονοσίας και του ιού του Δυτικού Νείλου.)
