To ρέμα της Πικροδάφνης είναι ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα ρέματα σημαντικού οικολογικού ενδιαφέροντος, που φιλοξενεί δεκάδες είδη σπάνιας χλωρίδας και πανίδας. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που το γνωρίζουν καλά, έχουν περπατήσει στις όχθες του- τουλάχιστον στα ελάχιστα σημεία που παραμένουν βατά- ή το έχουν διασχίσει από τις πεζογέφυρες. Υπάρχουν κι άλλοι, που δεν το γνωρίζουν καν... Άλλοι που γκρινιάζουν για τα "ενοχλητικά" βατράχια που "τραγουδάνε" και τους χαλάνε τον ύπνο! Ευκαιρία για μια ενδελεχή γνωριμία με τον συγκεκριμένο βιότοπο δόθηκε κατά τη διάρκεια μιας πολύ ενδιαφέρουσας συνέντευξης τύπου, που διοργάνωσε το Δίκτυο Πολιτών για τη διάσωση του ρέματος της Πικροδάφνης, με στόχο την επισήμανση των ενστάσεων που έχουν κατατεθεί αναφορικά με τη μελέτη ανάπλασης του ρέματος.
Τι γνωρίζουμε για το ρέμα; Οι περισσότεροι τίποτα!
Στον πράσινο αυτό "κρυμμένο" παράδεισο, που επί χρόνια δέχεται την ανθρώπινη παρέμβαση και καταπόνηση, με ανεξέλεγκτη διάθεση αστικών λυμάτων και απορριμμάτων και παρεμβάσεις στην παρόχθια ζώνη του, φιλοξενούνται πάνω από 100 διαφορετικά είδη πουλιών, αποδημητικών και άλλων και πολλά αξιοσημείωτα είδη χλωρίδας και πανίδας, μεταξύ των οποίων και ορισμένα προστατευόμενα θηλαστικά, όπως νυχτερίδες και σκαντζόχοιροι, αλλά και ερπετά όπως σαύρες, χελώνες και φίδια και περίπου 20 είδη πεταλούδων και πολλών άλλων εντόμων.
Στο ρέμα αυτό διαβιούν επίσης διάφορα είδη ψαριών, μεταξύ των οποίων και το χέλι (Anguilla anguilla), είδος που κατατάσσεται πλέον στα κρισίμως κινδυνεύοντα ζώα από τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (ΙUCN), νεροχελώνες (Mauremys caspica rivulata), και πτηνά που προστατεύονται αυστηρά από τη νομοθεσία (Οδηγία 2009/147/ΕΚ Παράρτημα Ι) μεταξύ των οποίων ο Λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta), ο Μικροτσικνιάς (Ixobrychus minutus), ο Νυχτοκόρακας (Nycticorax nycticorax), ο Κρυπτοτσικνιάς (Ardeolla ralloides), οι Πορφυροτσικνιάδες (Ardea purpurea), η Χαλκόκοτα (Plegadis falcinelus), η Αλκυόνη (Alcedo atthis), ο Πετρίτης (Falco peregrinus), η Μικροπουλάδα (Porzana parva), η Αγκαθοκαλημάνα (Vanellus-Hoplopterus spinosus), ο Λασπότρυγγας (Tringa glareola) και ο ρικομυγοχάφτης (Ficedula albicolis).
Πέραν της οικολογικής του σημασίας, το μικρό και γραφικό ρέμα της Πικροδάφνης, όσο κι αν φαίνεται μικρό, καταφέρνει να συγκεντρώνει όλο τον όγκο υδάτων της λεκάνης απορροής από τον Υμμητό έως το Φαληρικό Έδεμ και χαρακτηρίζεται από την εξαιρετική αντιπλημμυρική συμπεριφορά του, όταν ακόμα και σπίτια που είναι κτισμένα παρανόμως εντός της κοίτης του δεν υφίστανται καμία ουσιαστική ζημία, και όλα αυτά παρά τις καταστροφικές παρεμβάσεις που έχουν γίνει, με αποκορύφωμα την κατασκευή έργων ευθυγράμμισης και εγκιβωτισμού του ρέματος στην Ηλιούπολη, τα οποία δημιουργούν υψηλότερες ταχύτητες ροής προς τα κατάντη και μεταθέτουν αυξανόμενο το πρόβλημα στους παρακάτω Δήμους.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο ρέμα της Πικροδάφνης δεν έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια πλημμυρικά φαινόμενα. Αυτό οφείλεται στη διάσωση ενός μεγάλου μέρους της φυσικής τους κοίτης μέχρι σήμερα. Τα πλημμυρικά προβλήματα που εμφανίζονται κοντά στη συμβολή του ρέματος της Πικροδάφνης με τη λ. Αμφιθέας τα οποία οφείλονται στο «μπάζωμα» της μισής κοίτης του ρέματος για την κατασκευή γηπέδων μπάσκετ και μάλιστα στο πιο κρίσιμο σημείο, αυτό στο οποίο συμβάλλει το παράρεμα Καλογήρων με το ρέμα Πικροδάφνης. Επίσης, η νεροποντή της 23.2.2013, προκάλεσε πλημμύρα στον Άλιμο, όχι επειδή το ρέμα της Πικροδάφνης δεν μπόρεσε να διοχετεύσει τα περισσότερα από 1,5 εκατομμύρια m3 νερού που έπεσαν μέσα σε 5 ώρες στη λεκάνη απορροής του στη θάλασσα, αλλά επειδή προκλήθηκε φραγή των υδάτων στην πεζογέφυρα που είναι στο ύψος της οδού Αμφιτρίτης στο Παλαιό Φάληρο από σκουπίδια τα οποία ο πλημμελής καθαρισμός του ρέματος που γίνεται με ευθύνη της Περιφέρειας δεν είχε απομακρύνει (πέραν του γεγονότος ότι η συγκεκριμένη πεζογέφυρα έχει «πέδιλα» μέσα στην κοίτη του ρέματος στενεύοντας δραματικά την παροχετευτικότητά του στο συγκεκριμένο σημείο).
Ανάπλαση ή οικολογική καταστροφή;
Το ρέμα προσπαθεί να διατηρήσει τους φιλοξενούμενους κατοίκους του, πτηνά και υδροχαρή φυτά που βρίσκουν εκεί το καταφύγιό τους, και για πολλά χρόνια το έχει καταφέρει... με τη βοήθεια του Δικτύου Πολιτών, που έχει λάβει ενεργό δράση για την προστασία του ρέματος εδώ και 15 χρόνια, καταφέγοντας σε προσφυγές και ενστάσεις στο ΣτΕ όταν εντοπίζει μελέτες ή σχέδια που τείνουν να το καταστρέψουν. Με αφορμή λοιπόν, το έργο «Ανάπλαση ρέματος Πικροδάφνης από λ. Βουλιαγμένης έως εκβολή», που δημοσιοποιήθηκε στις 30.7.2015, ήρθαν στο φως στοιχεία άγνωστα που αξίζει να τα γνωρίζουμε.
Οι ενστάσεις του Δικτύου Πολιτών για τη διάσωση του ρέματος της Πικροδάφνης, επί της μελέτης «Ανάπλασης ρέματος Πικροδάφνης από λ. Βουλιαγμένης έως εκβολή», παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου που διοργανώθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2015, στο Πολιτιστικό Κέντρο ΦΛΟΙΣΒΟΣ του Παλαιού Φαλήρου. Παρόντες στη συνέντευξη, ο Δήμαρχος Π. Φαλήρου Διονύσιος Χατζηδάκης, ο Αντιπεριφερειάρχης Ν. Τομέα Αττικής, κύριος Καπάταης, εκπρόσωποι των δήμων Αλίμου, Ηλιούπολης και Αγίου Δημητρίου και κάτοικοι των Δήμων.
Αναφορικά λοιπόν με το έργο, σημειώνονται πολλές ενστάσεις επί της υδρολογικής και γεωτεχνικής μελέτης, της τμηματικής οριοθέτησής του, αλλά και επί των υλικών, όπως συρματοκιβώτια («σαρζανέτια»), μπετόν κ.λ.π. που προτείνονται για την ολοκλήρωση της ανάπλασης αυτής, χαρακτηρίζοντας τις προτάσεις ως καταστροφικές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις που υποβαθμίζουν και διαταράσσουν το οικοσύστημα. Φυσικά, το Δίκτυο Πολιτών έχει στο πλάι του την υποστήριξη των περιβαλλοντικών οργανώσεων ΑΝΙΜΑ, Αρχέλων, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, σύμφωνα με τις οποίες, "τα έργα διευθέτησης αλλάζουν οριστικά και αμετάκλητα τη φυσική μορφή του ρέματος μετατρέποντας το ουσιαστικά σε αγωγό υποδοχής όμβριων υδάτων. Τα έργα αυτά αγνοούν πλήρως τον υγροτοπικό χαρακτήρα του ρέματος, ενώ θεωρούνται πλέον ξεπερασμένα, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο, όπου η διατήρηση νησίδων φυσικού περιβάλλοντος και βιοποικιλότητας στον αστικό ιστό αποτελεί προτεραιότητα".
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, παρουσιάστηκε ενδελεχής μελέτη του ρέματος της Πικροδάφνης, της λεκάνης απορροής που εξυπηρετεί και των μέχρι σήμερα επεμβάσεων. Παράλληλα, τονίστηκε η μεγάλη σημασία του ρέματος ως σπάνιος υδροβιότοπος «ιδιαίτερου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος», όπως έχει χαρακτηρισττεί σύμφωνα με απόφαση ΥΠΕΧΩΔΕ υπ’ αριθμόν 9173/1642 στις 3.3.1993 (ΦΕΚ 281 Δ'/1993). Στις μελέτες που έχουν εκπονηθεί βάσει επιστημονικών ερευνών, αεροφωτογραφιών και τοπογραφικών μελετών, τονίστηκε ότι ένα από τα κύρια προβλήματα είναι το σχέδιο δημιουργίας δύο σωλήνων εκτροπής υδάτων από την Ηλιούπολη στο ρέμα της Πικροδάφνης, επεμβαίνοντας στη φυσική απορροή που έχει διαμμορφωθεί και επιβαρύνοντας το ρέμα με τριπλάσσιο όγκο υδάτων από ότι μπορεί να δεχτεί. Παράλληλα, εξαιρετικά ανησυχητική είναι η μελέτη τοποθέτησης συρματοκιβωτίων για τη στήριξη των πρανών, κάτι που, σύμφωνα με τους περιβαλλοντολόγους, θα καταστρέψει ολοκληρωτικά το φυσικό προφίλ του ρέματος.
Στη διάρκεια της συνέντευξης τοποθετήθηκε ο Δήμαρχος Π. Φαλήρου, κύριος Χατζηδάκης, επισημαίνοντας ότι το θέμα έχει συζητηθεί στο Δημοτικό Συμβούλιο, έχει μελετηθεί και εγκριθεί, ενώ έχουν καταγραφεί ερωτήματα, απορίες- ενστάσεις και αναμένονται επιστημονικά τεκμηριωμένες διευκρινίσεις από τους εμπλεκόμενους Δήμους (και πρωτίστως τον Δήμο Ηλιουπόλεως), καθώς και διαβεβαιώσεις ότι οι παρεμβάσεις θα είναι περιορισμένης έκτασης και δίχως να επηρεάζουν τον βιότοπο, προκειμένου να υπάρξει μια κοινή δράση για την προστασία του ρέματος και όχι αποσπασματικές κινήσεις ανά δήμο.
Γιατί πρέπει να σωθεί το ρέμα στη φυσική του κατάσταση
Τα ρέματα αποτελούν επιπλέον φυσικούς αεραγωγούς, με τη χλωρίδα και την πανίδα τους συνιστούν οικοσυστήματα που έχουν ζωτική σημασία για την ισορροπία του περιβάλλοντος, ιδίως μάλιστα αυτά που διασχίζουν οικισμούς. Ως στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, προστατεύονται, καθ’ όλη τους την έκταση και αδιαφόρως των διαστάσεών τους, από το άρθρο 24 του Συντάγματος και από την οικεία νομοθεσία. Το Κράτος οφείλει να διατηρεί τα πάσης φύσεως υδατορέματα στη φυσική τους κατάσταση προς διασφάλιση της λειτουργίας τους ως οικοσυστημάτων, επιτρεπομένης μόνο της εκτέλεσης των απολύτως αναγκαίων τεχνικών έργων διευθέτησης της κοίτης και των πρανών τους προς διασφάλιση της ελεύθερης ροής των υδάτων.
Βασικό και πρωταρχικό στοιχείο είναι η οριοθέτηση για το σύνολο του υδατορέματος, από τον Υμηττό μέχρι τη θάλασσα, με στόχο τον προσδιορισμό της φυσικής κοίτης του ρέματος και των φυσικών σχηματισμών που είναι άρρηκτα και λειτουργικά συνδεδεμένοι με αυτήν (όπως είναι οι ταμιευτήρες, οι πλημμυρικές ζώνες κ.λπ.) και όχι η αποτύπωση της κοίτης όπως έχει διαμορφωθεί από κάθε είδους επεμβάσεις. Η φυσική κοίτη ενός ρέματος, που έχει διαμορφωθεί από τη μακρόχρονη αλληλεπίδρασή του με τον περιβάλλοντα χώρο, είναι αυτή που εξασφαλίζει και εγγυάται την αντιπλημμυρική του λειτουργία. Στη διαδικασία αποτύπωσης της φυσικής κοίτης οφείλουν να επισημανθούν οι επιχώσεις («μπαζώματα») και οι κάθε είδους συρρικνώσεις που έχει υποστεί.
Η Περιφέρεια Αττικής επομένως, που είναι η αρχή που ανέθεσε τη υδρολογική μελέτη, καλείται από το Δίκτυο Πολιτών να αναθεωρήσει το εύρος της και να ζητήσει αυτή να γίνει για το σύνολο του ρέματος και όχι μόνο για το τμήμα του από τη λ. Βουλιαγμένης μέχρι την εκβολή του. Εν συνεχεία, Αφού προηγηθεί η Νόμιμη, Αδιάβλητη και Έγκυρη Οριοθέτηση του ρέματος της Πικροδάφνης, να γίνουν έργα απομάκρυνσης/εκχωμάτωσης των μπάζων από τα πρανή, για να διανοιχθεί το ρέμα, και έτσι να αποκατασταθεί κατά το δυνατόν η αυθεντική φυσική του κατάσταση. Δεν είναι δυνατό να τεμαχίζεται το ρέμα σε δύο κομμάτια και να γίνονται στο ένα κομμάτι έργα, μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις επιπτώσεις που θα έχουν αυτά στο άλλο. Δεν είναι δυνατόν π.χ. ο Δήμος Ηλιούπολης να τσιμεντώνει και να ευθυγραμμίζει το ρέμα στην έκτασή του, εκσφενδονίζοντας έτσι προς τα κατάντη τα νερά, δημιουργώντας προϋποθέσεις πλημμυρικών φαινομένων στους παρακάτω Δήμους.
Το σίγουρο είναι ότι απαιτείται η συνεργασία με τους Δήμους της περιοχής, με τις επιτροπές των κατοίκων που έχουν διασώσει μέχρι σήμερα επί δεκαπενταετία το ρέμα, καθώς και με τους επιστημονικού φορείς που είναι συναφείς με το θέμα της διάσωσης, της προστασίας και της αποκατάστασης των ρεμάτων (Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, Ευρωπαϊκό Κέντρο Αποκατάστασης Ποταμών (ECRR) καθώς και με τα συναφή Επιστημονικά Ιδρύματα της χώρας), προκειμένου να βρεθεί η καλύτερη δυνατή λύση, προστατεύοντας τη φύση και δημιουργώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στις "τσιμεντένιες" πόλεις που μας περιβάλλουν...
